Radio Kootwijk
Maandag 29 September 2014 om 20:57Een tijdje geleden brachten we een bezoek aan Radio Kootwijk. Ik heb tussen de foto's tekst toegevoegd die ik heb overgenomen van de informatieborden die daar hangen.
Rond 1900 wordt de vraag naar betrouwbare radioverbindingen met onze toenmalige koloniën steeds groter. Na uitvoerig onderzoek door PTT-ingenieurs blijkt het mogelijk om de 12000 kilometer te overbruggen tussen Nederland en de Indische archipel met radiotelegrafie met de lange golf (morseseinen).
In 1919 krijgt architekt J.M. Luthmann opdracht voor de bouw van een zendergebouw met bijgebouwen en watertoren (voor koelwater voor de zender). Rondom het zendergebouw worden zes masten van ruim 200 meter hoog opgericht, waartussen de antennes worden gespannen. Deze "zendcirkel" heeft een diameter van 1200 meter. Het zendergebouw - nu een rijkmonument - is één van de meest uitgesproken voorbeelden van Art Deco betonarchitectuur van Nederland.
Het radiozendstation is op deze afgelegen, onbewoonde plek gebouwd om zo weinig mogelijk storende invloeden van het zendverkeer op de omgeving te ondervinden. De eerste radiotelegrafieverbinding komt tot stand op 5 mei 1923.
Al na een paar jaar blijkt de langegolf radiotelegrafieverbinding kostbaar en gebrekkig. Het Philips laboratorium in Eindhoven experimenteert inmiddels met een kortegolfzender die in 1925 op Java door radioamateurs wordt gehoord. De verbinding via de kortegolf is een enorme vooruitgang: het kost veel minder energie en ruimte, terwijl de geluidskwaliteit veel beter is.
Nu is behalve telegrafie ook telefonie mogelijk. PTT kan die radiotelefoonverbinding op 28 februari 1928 voor het publiek openstellen. Drie minuten telefoneren met Nederlands-Indië kost in die jaren 33 gulden, destijds een gemiddeld weekloon.
Een jaar later is de kortegolfverbinding zo betrouwbaar dat hij op 7 januari 1929 officieel geopend kan worden door koningin-moeder Emma. Willy Derby schrijft voor de gelegenheid de beroemde smartlap "Hallo Bandoeng!", klik hier.
Gelijktijdig met de bouw van het zendstation Radio Kootwijk begint aan de andere kant van de lijn in Nederlands-Indië vanaf 1918 de bouw van de enorme zender in de Malabarkloof bij Bandoeng op Java. Hoge antennemasten zijn daar niet nodig. De antennedraden rusten hier op vijf kabels van elk bijna twee kilometer lang, die op 800 meter tussen de bergtoppen zijn gespannen. Een waar kunststukje! Door de geografische positie van de kloof straalt de radiosignaal precies richting Nederland.
Op 5 mei 1923 opent gouverneur-generaal mr Dirk Fock het zendstation Malabar op feestelijke wijze. Radio Malabar is sindsdien het centrum voor het internationale radiotelegraaf- en telefoonverkeer vanuit Nederlands-Indië naar alle continenten. Echter na de capitulatie van de Japanse bezetters van Nederlands-Indië is radio Malabar al in 1945 geheel verwoest. Nu resten er daar slecht overwoekerde fundamenten.
De eerste bewoners van Radio Kootwijk zijn 150 Amsterdamse werklozen, die de 450 hectare grote zandverstuiving geschikt maken voor de bouw van het zendstation. De arbeiders wonen in barakken.
Voor het personeel van Radio Kootwijk en hun gezinnen worden vier blokken van elk zes woningen gebouwd aan de Turfweg. De mensen die werken bij de bedienng van de zenders en bij de storingsdienst moesten immers dag en nacht bereikbaar zijn. Er wordt ook een hotel, een huis voor ongehuwde ambtenaren, gebouwd.
Eind jaren twintig wonen er een kleine 200 mensen in het dorp. Het dorp heeft geen winkels of andere voorzieningen en is volledig aangewezen op Apeldoorn. De PTT zorgt voor het noodzakelijke (school)busvervoer. In het afgelegen dorp bloeit het verenigingsleven, o.a. een toneelvereniging en een kegelclub. In 1996 heeft de KPN (voorheen PTT) alle woningen verkocht. Van de huidige dorpsbewoners hebben er nog weinig binding met de KPN.
Tot 1970 is Radio Kootwijk het middelpunt van het intercontinentale telegrafie- en telefoonverkeer van en naar Nederland. Daarna onderhoudt Radio Kootwijk voor Scheveningen Radio de verbindingen met schepen over de hele wereld. De invoering van satellietverbindingen maakt Radio Kootwijk tenslotte overbodig. Eind 1998 is daarom het zendstation definitief uitgeschakeld. Sinds december 2009 is Radio Kootwijk na zo'n 90 jaar weer eigendom van Staatsbosbeheer.
